اثربخشی درمان فراشناختی بر روی بی خوابی و اندیشه خودکشی در زندانیان

یکی از متغیرهایی که اخیرا توجه پژوهشگران حوزه توانبخشی را به خود جلب نموده است افکار خودکشی در زندانیان می باشد که معمولا به صورت همایند با بی خوابی رخ می دهد (کارلی ، 2011 ). افکار خودکشی به افکار تکرار شونده و راجعه در خصوص بی ارزشی زندگی ، بی ارزشی خود و پایان دادن به زندگی تعریف می شود که با توجه به برنامه دار بودن آن خطرناک فرض می شود (دادستان، 1385). بر طبق تحقیقات صورت گرفته عوامل خطر مرتبط با خودکشی در زندان ها به عوامل بیولوژیک ( کاهش یکی از متابولیت های سروتونین به نام هیدروکسی ایندول استیک اسید)، فرهنگی (مانند عدم تعلق به یک مذهب)، اقتصادی-اجتماعی (مانند فقر) و رشدی ( عدم توانایی در حل تعارضات مرتبط با سن) تقسیم می شوند .این طبقه ها باهم همپوشی دارند و طبقه بندی جدید سه قسم را شامل میشود: عامل ژنتیک، عامل محیط و تعامل این دو باهم (بالازیک ،2005). مدل شناختی که خودکشی را تبیین می کند سه ساخت زیر بنایی دارد: 1) عوامل آسیب پذیر موقعیتی 2) فرایندهای مرتبط با آسیب روانپزشکی 3) فرایندهای شناختی مرتبط با عمل خودکشی. که عوامل آسیب پذیر موقعیتی شامل این متغیرهاست: تکانشگری، نارسایی حل مسئله، سبک حافظه بیش تعمیم ده، سبک شناختی ناسازگار صفت مانند، شخصیت (بک وتیزدل ،2005). مدل فراشناختی افکار خودکشی معطوف به باور فرد در خصوص مفید بودن این افکار (فراشناخت مثبت) و کنترل ناپذیری افکار (فراشناخت منفی) است. عاملی چون یک خاطره یا فکر اتوماتیک منفی موجب فعال شدن نشخوار افکار خودکشی و ناامیدانه می شود (ولز، 1389). مطالعات انجام شده در زمینه فراشناخت نشان میدهد که نشخوار افکار خودکشی با آسیب پذیری به خلق افسرده و سایر نشانه ها، شروع دوران افسردگی و شدید و طولانی شدن آن مرتبط است(دی جونگ میر،2009). یکی از متغیرهایی که همبودی بالایی با نشخوار فکری به صورت عام و با افکار خودکشی به صورت خاص دارد بی خوابی می باشد. بی خوابی یکی از عوامل خطر جدی سلامت روان در زندان محسوب می شود (ترن لاک ،1994. واسور ،2007). بی خوابی در زندانیان مبتلا به بی خوابی یک مشکل زودگذر در سازگاری نیست بلکه مشکل مزمنی است که بیش از 3 هفته به طول می انجامد و مبتلایان به بی خوابی در مقابل غیرمبتلایان، تاریخچه ای از اختلالات پزشکی و روانپزشکی دارند (الگار، 2004). زمانی که ملاکهای dsm-iv -tr را با ملاکهایی که اختصاصا در تحقیقات بالینی مورد استفاده واقع می شود ترکیب کنیم می توانیم بی خوابی را اینطور تعریف کنیم: ابراز نارضایتی از خواب، مشکلاتی در به خواب رفتن یا دوام خواب بدین معنا که مدت زمانی که فرد احتیاج دارد تا به خواب برود(نهفتگی خواب) بیش از 30 دقیقه طول بکشد یا کارامدی خواب کمتر از 85 درصد باشد، اثر منفی بر جسم فرد یا کارکرد اجتماعی اش یا کیفیت زندگی اش داشته باشد(کاپلان و سادوک،2003). عوامل چندی در بیخوابی سهیم اند نظیر: تغییر شغل، سن، تغییرات فصل و عفونت (بیلارد ،2004). بی خوابی با رفتار و اندیشه خودکشی بطور بسیار معنی داری مرتبط است(کارلی ،2011).کسانی که به خودکشی اقدام کرده اند دوره پنهان خواب طولانی تری دارند و کفایت خواب کمتری دارند(سابوتال ،1991). مبتلایان به بی خوابی بطور معناداری نمرات بالایی در مقیاس اندیشه خودکشی بک هم برای اندیشه خودکشی فعال، هم برای نقشه مشخص برای خودکشی و هم برای اقدامات قبلی برای خودکشی کسب کرده اند (چالپا ،2007). بی خوابی با رفتار و اندیشه خودکشی به خاطر عوامل علی و خطری مشترک نظیر گرفتن تشخیص محور یک، داشتن ترومای کودکی، سوء مصرف مواد، انعطاف پذیری کم و عصبانیت مرتبط است(کارلی،2011). در زندانیان با توجه به فشارهای ناشی از محیط نا مساعد زندان و نبود حمایت عاطفی و همچنین نا امیدی بابت روشن نبودن آینده، نشخوارهای فکری به صورت عام و نشخوار فکری مربوط به خودکشی به صورت خاص بیشتر رخ می دهد که زمینه ساز بروز بی خوابی در این افراد می شود. از عوامل دیگری که منجر به بروز اختلال بی خوابی در زندانیان می شود می توان به القای نا امیدی از سوی اطرافیان، طرد از سوی خانواده، برخورد ناشایست با زندانی از طرف مسئولین زندان و محدودیت های مربوط به اجرای حکم اشاره کرد. با اندک تاملی در این عوامل می توان به نقش آنها در بروز نشخوار فکری و متعاقبا افکار خود کشی و بی خوابی پی برد. این گونه نشخوارهای فکری یک سبک پاسخدهی است که با فکر کردن مکرر در مورد ناتوانی در به خواب رفتن و پیامدهای ناشی از نخوابیدن مانند خستگی، بی قراری، مشکلات بین فردی و تحریک پذیری روز بعد مشخص می شود(دی جونگ میر ،2009). تاکنون روش های درمانی متعددی نظیر درمان دارویی، روان درمانی فردی، تحلیلی، شناختی رفتاری و خانواده درمانی برای درمان افکار خودکشی و بی خوابی زندانیان مورد استفاده قرار گرفته است. از این قبیل می توان به درمان چند سیستمی(استنلی و همکاران،2005)، شعر درمانی(استبکوف ،2009)، درمان شناختی-رفتاری برای پیشگیری از خودکشی(استنلی،2009)، درمان فن محور، ارتباط حمایتی (دونالدسون ،2005) و رفتار درمانی دیالیکتیک(احدی،1386) اشاره نمود. در سال های اخیر الگوهای جدیدی همانند رویکرد فراشناختی شکل گرفته اند و تحول بزرگی در درمان این مشکلات ایجاد شده است(بارنهوفر ،2009؛ رووالوفسکی ،2006؛ ولز ،2009). بطور خلاصه درمان فراشناختی بر این اصل استوار است که اختلال روانشناختی به دلیل اثرات سبک تفکر یعنی سندرم شناختی-توجهی بر تجربه های هیجانی و دانش تداوم می یابد. سندرم شناختی-توجهی از راه های خاصی موجب تداوم برداشت منفی فرد از خود و ادراک تهدید می شود. سندرم شناختی توجهی با فعال سازی باورهای فراشناختی منفی و مثبت سروکار دارد وتفکیک سطح فراشناختی از سطح شناختی معمولی بر این امر دلالت دارد که تجربه ی رخدادهای درونی از قبیل افکار ، باورها و هیجانها می تواند به سبک شناختی یا فراشناختی تعلق داشته باشد. این امر طیف وسیعی از امکانات را برای درمان فراهم می سازد. بدین ترتیب که درمان باید بر تغییر باورهای فراشاختی وایجاد شیوه های جایگزین تجربه کردن و مقابله با رخداد های درونی متمرکز شود. نشخوار فکر خصیصه ی اصلی سندرم شناختی-توجهی است که در پاسخ به گفتار منفی و تجربه ی فقدان فعال می شود. سندرم شناختی-توجهی باعث تداوم غمگینی وباورهای منفی شده و به دوره های افسرده ساز منجر می شود(ولز ،1389). نتایج مطالعات نشان می دهد که مداخلاتی چون فراشناخت درمانی که بر تغییر ارتباط بیمار با افکار خودکشی گرا و احساسات ناکارآمد تمرکز می کند به مراتب مفید تر از تلاش برای تغییر محتوای فکر است(تیزدل،2011). با توجه به مطالب فوق این سوال مطرح می شود که آیا درمان فراشناختی بر کاهش اندیشه خودکشی و بیخوابی زندانیان موثر می باشد؟ بنابراین هدف تحقیق حاضر بررسی اثربخشی فراشناخت درمانی بر کاهش اندیشه خودکشی و بیخوابی زندانیان شهر مشهد می باشد